Przez dyskryminację bezpośrednią rozumie się sytuację, w której osoba fizyczna ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, jest traktowana mniej korzystnie niż inna osoba, która jest, była lub byłaby traktowana w porównywalnej sytuacji.
Dyskryminacja bezpośrednia występuje zazwyczaj, gdy osoby będące w takiej samej społecznej sytuacji (np. zajmujące te same stanowiska, mające te same kompetencje, wiedzę i wyksztalcenie, czy studiujące na tym samym kierunku), ze względu na społecznie posiadaną cechę, są traktowane w nierówny sposób.
Dyskryminacją w odniesieniu do osób pracujących są następujące, przykładowe sytuacje:
1) różne wynagradzanie osób różnej płci za tą samą pracę, przy takich samych kompetencjach, wiedzy i doświadczeniu;
2) nierówne obciążanie obowiązkami osób pracujących, ze względu na ich płeć;
3) uprzywilejowane traktowanie ze względu na społecznie posiadaną cechę (w odniesieniu do płci tzw. „seksizm dobrotliwy”);
4) deprecjonujące lub pozamerytoryczne uwagi, komentarze, żarty, insynuacje, odwołujące się do społecznych cech osób pracujących, np. wieku, etniczności, płci, tożsamości seksualnej, itd.;
5) protekcjonalne traktowanie i odnoszenie się w sposób umniejszający wartość osoby, podważające jej kompetencje;
6) zwracanie się do osób współpracujących w zróżnicowany sposób ze względu na posiadaną cechę np. ze względu na płeć - używanie pełnego tytułu lub imienia vs. zdrobnienia imion czy potocznego przydomka.
Dyskryminacją w odniesieniu do osób kształcących się, są przykładowe sytuacje:
1) stawianie ocen uzasadnianych w całości lub częściowo płcią osoby kształcącej się, a nie jej wiedzą, kompetencjami i umiejętnościami;
2) deprecjonujące uwagi, komentarze, żarty, insynuacje odwołujące się do społecznych cech osób studiujących, np. wieku, etniczności, płci, tożsamości seksualnej itd.;
3) pozamerytoryczne komentarze i działania, w tym komplementy odwołujące się bezpośrednio do społecznych cech osób studiujących, np. wyglądu fizycznego;
4) traktowanie wybranych osób kształcących się, ze względu na społecznie posiadaną cechę, w sposób nierówny w stosunku do innych, np. nie zapewniając im równego dostępu do zasobów Uczelni, nie zapewniając im równych szans na zdobycie stypendiów lub grantów, czy nie uwzględniając ich opinii w ważnych decyzjach dotyczących Uczelni;
5) stosowanie różnych standardów, stawianie nierównych wymagań lub wymuszanie różnego nakładu pracy ze względu na społecznie posiadaną cechę;
6) wykluczanie osób studiujących z udziału w różnych aktywnościach lub wydarzeniach w Uczelni, z powodu społecznie posiadanej cechy.
Dyskryminacja pośrednia oznacza sytuację, w której dla osoby fizycznej ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania, występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje lub szczególnie niekorzystna dla niej sytuacja, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.
Dyskryminacja pośrednia występuje zazwyczaj, gdy osoby będące w różnych sytuacjach i posiadające różne, społeczne cechy, traktuje się pozornie tak samo, jednakże konsekwencje tego traktowania powodują nierówności. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy albo reguły obowiązujące w instytucji i obowiązujące w niej przepisy okazują się dyskryminujące, albo też takiego charakteru formalnie nie mają, jednak ich stosowanie prowadzi do tego, że osoby posiadające daną cechę społeczną znajdują się w szczególnie niekorzystnej sytuacji.
Dyskryminacją pośrednią w odniesieniu do osób studiujących i pracujących będą przykładowe sytuacje:
1) organizowanie obowiązkowego egzaminu dla osób studiujących, w tym dla osób z niepełnosprawnością ruchową, w sali na piętrze, do którego nie prowadzi winda;
2) organizowanie obowiązkowych zaliczeń dla osób studiujących w grupie, w której cześć stanowią osoby wyznania prawosławnego, w czasie prawosławnych świąt Bożego Narodzenia;
3) wymaganie od osób pracujących, w tym od osób opiekujących się osobami zależnymi (dziećmi, osobami chorymi, starszymi) obowiązkowego udziału w spotkaniach zawodowych po godzinach pracy, czy w weekendy.
Przez molestowanie rozumie się każde niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.
Celem lub skutkiem molestowania jest również stworzenie nieprzyjaznego środowiska pracy lub kształcenia. Molestowanie odnosi się do cech społecznych i prawnie chronionych (np. płci, wieku, pochodzenia etnicznego, niepełnosprawności).
Molestowaniem w odniesieniu do osób pracujących i studiujących są przykładowe sytuacje:
1) nękające komentarze dotyczące osobistych przekonań, formułowane przez osoby studiujące lub pracujące;
2) wypowiedzi o charakterze rasistowskim lub ksenofobicznym, projekcje rasistowskich, ksenofobicznych filmów czy używanie w prezentacjach rysunków obrażających grupy etniczne, religijne;
3) obraźliwe komentowanie, żartowanie o poniżającym, degradującym charakterze, insynuowanie określonych zachowań czy postaw;
4) zachowania werbalne lub niewerbalne poniżające, wyśmiewające, wykluczające lub izolujące z powodu cech społecznych;
5) szantażowanie, zastraszanie, grożenie z powodu cech społecznych;
6) celowe i uporczywe zwracanie się do kogoś przy użyciu zaimka (na przykład on lub ona), z którym dana osoba się nie identyfikuje i na które nie wyraża zgody.
Molestowanie seksualne jest to każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym wobec osoby fizycznej lub odnoszące się do płci, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności tej osoby, w szczególności przez stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy.
Celem lub skutkiem molestowania seksualnego jest również stworzenie nieprzyjaznego środowiska pracy lub kształcenia.
Molestowaniem seksualnym w odniesieniu do osób pracujących i studiujących są przykładowe sytuacje:
1) wygłaszanie uwłaczających lub poniżających komentarzy na temat orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej;
2) wygłaszanie niechcianych komentarzy o charakterze seksualnym na temat wyglądu, ubioru lub części ciała;
3) opowiadanie obraźliwych anegdot lub dowcipów, dotyczących płci lub seksualności, szczególnie w sytuacjach publicznych, takich jak zebrania, seminaria, konferencje, ale i różne formy zajęć dydaktycznych;
4) publikowanie postów oraz komentarzy w akademickich mediach społecznościowych, które są obelżywe, szydercze, dyskredytujące, obrażające inne osoby ze względu na społecznie posiadaną cechę, np. tożsamość psychoseksualną osoby;
5) wyzwiska lub używanie obelg z konotacjami płciowymi lub seksualnymi;
6) udostępnianie lub wyświetlanie obrazów lub filmów z podtekstem seksualnym lub seksistowskich, sugerujących m.in., że jedna płeć jest mniej wartościowa niż inna; używanie materiałów seksistowskich w prezentacjach multimedialnych lub innych materiałach dydaktycznych;
7) niepożądany dotyk, naruszanie integralności cielesnej;
8) usiłowanie napaści lub napaść na tle seksualnym, w tym gwałt.
Przez nierówne traktowanie należy rozumieć traktowanie osób fizycznych w sposób będący jednym lub kilkoma z następujących zachowań: dyskryminacją bezpośrednią, dyskryminacją pośrednią, molestowaniem, molestowaniem seksualnym, a także mniej korzystnym traktowaniem osoby fizycznej wynikającym z odrzucenia, molestowania lub molestowania seksualnego, lub podporządkowania się molestowaniu, lub molestowaniu seksualnemu oraz zachęcanie do takich zachowań i nakazywanie tych zachowań.
Zachowanie podtrzymujące lub zachęcające do nierównego traktowania może realizować się wprost, być przyzwoleniem lub brakiem reakcji na dyskryminację, molestowanie lub molestowanie seksualne, lub inne przejawy niewłaściwego zachowania.
Zachowaniem podtrzymującym lub zachęcającym do nierównego traktowania są przykładowe sytuacje:
1) brak reakcji wykładowcy na dyskryminujące zachowania osób kształcących się wobec siebie nawzajem;
2) brak reakcji osoby kierującej projektem na zachowanie mające cechy molestowania seksualnego, które podejmuje wykonawca projektu wobec innej osoby;
3) namawianie współpracowników do komentowania, żartowania, insynuowania, z podtekstem seksualnym.
Nierówne traktowanie, w tym dyskryminacja, molestowanie i molestowanie seksualne mogą potencjalnie mieć miejsce w sytuacjach oficjalnych – publicznych i indywidualnych, np. na zebraniach, seminariach, podczas zajęć dydaktycznych na wszystkich etapach kształcenia i konsultacji, bądź w sytuacjach nieformalnych, np. na spotkaniach czy imprezach integracyjnych, w budynku uczelni oraz poza nim, np. na wyjazdach badawczych, czy konferencjach naukowych.
Jeżeli opisane powyżej zjawiska mają charakter ciągły i uporczywy, mogą przybrać formę mobbingu.
Przez mobbing rozumie się działania lub zachowania dotyczące osoby lub skierowane przeciwko niej, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu, w wywołujące u niej zaniżoną ocenę przydatności np. zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie, izolowanie lub wyeliminowanie z grupy osób, której jest członkiem.